غربالگری ژنوتیپ‌های برنج (Oryza sativa L.) با استفاده از شاخص‌های تحمل و روش‌های چند متغیره در شرایط تنش خشکی

به­منظور شناسایی ژنوتیپ­های برنج متحمل به تنش خشکی، آزمایشی گلدانی روی 40 ژنوتیپ برنج بومی و اصلاح شده در شرایط بدون تنش و تنش آب (قطع آب در مرحله آبستنی) به­صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1393 در موسسه تحقیقات برنج کشور اجرا شد. براساس شاخص­های رایج تحمل تنش (TOL، SSI، STI، MP، GMP و HM)، 17 ژنوتیپ انتخاب و در سال دوم (1394) در دو محیط در مزرعه؛ بدون تنش (آبیاری کامل تا انتهای دوره رشد) و تنش (قطع آب از مرحله آغازش خوشه تا انتهای دوره رشد) به­صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. براساس نتایج آزمایش مزرعه­ای، ارقام نعمت و پردیس به ترتیب با 4831 و 2076 کیلوگرم در هکتار، بیشترین و کمترین عملکرد دانه را در شرایط بدون تنش داشتند. در شرایط تنش خشکی، بیشترین عملکرد دانه از رقم ساحل (3605 کیلوگرم در هکتار) و کمترین عملکرد از رقم علی­کاظمی با 1179 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. تنش خشکی  باعث کاهش 5/11 تا 64 درصد عملکرد دانه (به ترتیب در ارقام ساحل و علی­کاظمی) شد. براساس نتایج تجزیه خوشه­ای، 17 ژنوتیپ برنج مورد ارزیابی به دو گروه تفکیک شدند که 13 ژنوتیپ مقدار بالاتر شاخص­های تحمل تنش را نشان دادند. بر اساس روش­های رتبه‌بندی و تجزیه به مولفه­های اصلی نیز به ترتیب نه و هفت ژنوتیپ به عنوان ژنوتیپ متحمل به خشکی شناسایی شدند. در آزمایش حاضر در مجموع بر­اساس سه روش تجزیه خوشه‌ای، رتبه‌دهی و بای­پلات­، ژنوتیپ­های درفک، قائم، لاین 831، اهلمی طارم و جلودار متحمل به تنش خشکی شناخته شدند.